„Världens bäste vikarie“

Splunkuný bók, STARFSHÆTTIR Í GRUNNSKÓLUM VIÐ UPPHAF 21. ALDAR, dregur athygli að ótal merkilegum atriðum. Í fyrstu umferð verður mér starsýnt á teymiskennslu, en í bókinni eru víða bornir saman skólar sem nota og nota ekki slík vinnubrögð. Er þá umfram allt átt við samstarf kennara á jafningjagrundvelli, t.d. þegar tveir kennarar bera sameiginlega ábyrgð á tveimur bekkjardeildum.

En kennarar eru ekki alltaf jafningjar, og teymiskennslan hefur ekki síst afgerandi kosti þegar kennarar standa ekki jafnfætis að reynslu eða þekkingu. Til dæmis þegar maður tekur sín fyrstu spor á kennsluferlinum sem ófaglærður nýliði.

Ég gerði það í unglinga- og framhaldsskólum, sem afleysingakennari í stærðfræði og sögu og einn vetur stundakennari í íslensku. Ég hafði þá kynnst kennslu einungis sem nemandi, aldrei séð annað en einn kennara vinna með sínum eina bekk fyrir luktum dyrum. Það gerði ég líka sjálfur, með það eina leiðarljós að reyna að muna hvernig mínir kennarar hefðu gert.

Síðar sá ég ungan mann hefja sinn kennsluferil, líka réttindalausan og í afleysingum, en við aðstæður þar sem teymiskennsla var jafn sjálfsögð og hún var mér óþekkt.

Þetta var í Svíþjóð, í útborg nokkurri frá Stokkhólmi þar sem ég átti heima í tvö ár. Átti þá strák í „forskólabekk“ (sem er eins og sex ára bekkurinn hér – „núllti bekkur“ – áður en hann varð hluti af skyldunámi) og síðan fyrsta bekk (samsvarandi öðrum bekk hér).

Þessir árgangar voru í sérstöku smáhýsi á skólalóðinni, forskólabekkur óskiptur (fámennur árgangur af því sumir krakkar eru enn í leikskóla á þeim aldri), fyrsti bekkur í tveimur bekkjardeildum. Eftir skóla var forskólabekknum breytt í frístundaheimili fyrir sömu hópa. Starfsmenn í húsinu voru fimm: tveir barnakennarar (þ.e. grunnskólakennarar með sérhæfingu í byrjendakennslu) með fyrsta bekk, einn leikskólakennari með forskólabekkinn, og tveir aðstoðarmenn eða skólaliðar, piltur og stúlka.

Að hver kennari kenndi sínum bekk fyrir luktum dyrum, það kom vissulega fyrir, en ekki nema hluta skóladagsins. Oft var báðum deildum fyrsta bekkjar kennt saman, hvort sem bekkjarkennararnir gerðu það báðir eða annar þeirra með skólaliða. Annar barnakennarinn kom líka inn í forskólabekkinn til að stýra lestraræfingum. Og í leikfimitímum kenndi bekkjarkennarinn með íþróttakennaranum. Oft hjálpuðu skólaliðarnir til, og ekki eingöngu þegar bekkjardeildir voru sameinaðar. Stúlkan kenndi stundum í forskólabekknum, þó hennar aðalstarf væri á frístundaheimilinu eftir að skólatíma lauk, vann þá með kennara fyrst en ein þegar börnunum fór að fækka. Hennar sterka hlið var að hjálpa krökkunum að útbúa einhvers konar mat, jafnvel baka kökur.

Og svo pilturinn, Krobbe. Hann var unglingur, hafði misst áhugann í framhaldskóla og farið að vinna, ráðinn í þetta starf sem „karlmennskufyrirmynd“ fyrir litlu strákana. Í frímínútum, og oft eftir skóla, var Krobbe úti á leiksvæði, stundum í fótbolta með stórum hóp af strákum, stundum með minni hóp að tálga spýtur með hættulegum hnífum. Hann var þó enginn karldurgur heldur lipurmenni í framkomu, og ég sá að stelpur löðuðust að honum líka.

Eitthvað hjálpaði Krobbe til við kennslu, sérstaklega seinni veturinn. Þá var hann búinn að ákveða hvað hann vildi verða: barnakennari. Fékk þess vegna aftur áhugann á námi og ætlaði að ljúka stúdentsprófi í einhvers konar fjarnámi. Annar barnakennarinn, bekkjarkennari sonar míns, var þá líka kominn í nám með vinnu: viðbótarmenntun í útikennslu sem var hennar áhugamál. (Eins og bekkurinn fékk líka að njóta: Mikinn hluta vetrar var vettvangsferð tvisvar í viku, dagpart fótgangandi innan hverfis, heilan skóladag lengra burt með almenningsfarartækjum – og þurfti ekki að borga fyrir neitt, hvorki fargjöld né t.d. aðgangseyri að söfnum.)

Einu sinni sem oftar kom ég í skólann að sækja son minn. Nokkrir krakkar, sem ég var orðinn málkunnugur, komu þá blaðskellandi á móti mér að segja tíðindi dagsins: „Vi fick världens bäste vikarie.“ Þá hafði „fröken Ann“ (bekkjarkennarinn) verið í burtu (náms síns vegna, þóttist ég vita). Og Krobbe hafði kennt þeim. Aleinn. Ann hafði skrifað í stóra stílabók allt sem hann átti að gera (ekkert feimnismál á þeim bæ). Þannig fengu þau „världens bäste vikarie“ – besta afleysingakennara í heimi.

Ég er hræddur um að ég hefði ekki fengið sams konar vitnisburð hjá mínum fyrstu nemendum. Enda ólíku saman að jafna að geta byrjað kennslu í svona nánu samstarfi við sér reyndara fólk.

Helgi Skúli Kjartansson